• फाल्गुन १३, २०८१
  • No Comment
  • 88

प्राणायामले तनाव र डिप्रेसन घटाउने वैज्ञानिक उपायहरू हेर्नुहाेस 

मानसिक तनाव र डिप्रेसन आजको आधुनिक जीवनशैलीसँगै बढ्दो समस्या बनिरहेको छ। धेरै मानिसहरू औषधि र चिकित्सकको परामर्शमा निर्भर रहन्छन्, तर प्राकृतिक र वैज्ञानिक उपायहरू पनि प्रभावकारी हुन सक्छन्। त्यसैमध्ये एक हो – प्राणायाम। योगको एक अभिन्न अंग मानिने प्राणायामले श्वासप्रश्वासलाई नियन्त्रित गरी मानसिक स्वास्थ्य सुधार गर्न मद्दत गर्छ।

विशेषज्ञहरूका अनुसार, प्राणायामले हाम्रो शरीरको स्वायत्त तन्त्रिका प्रणालीलाई सन्तुलित गर्न मद्दत गर्छ। यस प्रणालीको दुई भाग हुन्छन् – सहानुकूल तन्त्रिका प्रणाली, जसले तनावको प्रतिक्रिया दिन्छ, र परानुकूल तन्त्रिका प्रणाली, जसले शरीरलाई आराम दिन्छ। प्राणायामले परानुकूल प्रणालीलाई सक्रिय बनाउँछ, जसले गर्दा तनाव घट्छ र मानसिक शान्ति प्राप्त हुन्छ।

प्राणायामका विभिन्न प्रकारहरू छन्, जसले मानसिक स्वास्थ्यमा सकारात्मक प्रभाव पार्छन्। नाडी शोधन प्राणायामले दुवै नासाबाट श्वास लिँदा शरीरलाई शुद्ध गर्छ र मनलाई स्थिर बनाउँछ। भ्रामरी प्राणायाममा भौंरीको जस्तो आवाज निकाल्दै श्वास लिइन्छ, जसले तनाव कम गर्छ र मस्तिष्कलाई शान्त बनाउँछ। उज्जायी प्राणायामले गलालाई संकुचित पार्दै श्वास लिएर ध्यान केन्द्रित गर्न मद्दत गर्छ। त्यस्तै, कपालभाती प्राणायामले तीव्र गतिमा श्वास फेरेर शरीरलाई ऊर्जावान बनाउँछ।

वैज्ञानिक अनुसन्धानहरूले पनि प्राणायामको प्रभावकारिता प्रमाणित गरिसकेका छन्। सन् २०१३ को एक अध्ययनले प्राणायाम अभ्यास गर्दा शरीरमा तनाव हर्मोन कोर्टिसोलको मात्रा घट्ने देखाएको छ। सन् २०१७ को अर्को अनुसन्धानले प्राणायाम गर्दा न्यूरोट्रान्समिटर जीएबीएको स्तर वृद्धि भई डिप्रेसन र चिन्ताका लक्षणहरू कम हुने निष्कर्ष निकालेको थियो। त्यस्तै, सन् २०२० मा गरिएको एक अध्ययनले नाडी शोधन प्राणायाम अभ्यासले मानिसको भावनात्मक स्थिरता बढाउने देखाएको छ।

प्राणायामको प्रत्यक्ष प्रभाव मस्तिष्कका विभिन्न भागहरूमा पर्न जान्छ। प्रीफ्रन्टल कर्टेक्स, जुन निर्णय लिन र भावनालाई नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्छ, त्यसमा रक्त प्रवाह बढाउँछ। अमिग्डाला, जुन डर र तनावसँग सम्बन्धित छ, त्यसको सक्रियता कम गर्छ। यसबाहेक, सेरोटोनिन र डोपामिन जस्ता न्यूरोट्रान्समिटरहरू उत्पादन गरेर मूडलाई सुधार गर्छ।

विशेषज्ञहरू भन्छन् कि दैनिक केही मिनेटको प्राणायामले मानसिक स्वास्थ्यलाई सुधार गर्न सकिन्छ। यसको अभ्यास कुनै विशेष उपकरण वा ठूलो खर्चबिना घरमै गर्न सकिन्छ। तनाव व्यवस्थापनका लागि प्राकृतिक उपाय खोजिरहेका मानिसहरूका लागि प्राणायाम प्रभावकारी माध्यम हुनसक्छ।

(आयुर्वेद चिकित्सक डा. भुषाल चीनमा कार्यरत छन्।)

 

सम्बन्धित खबर

झिलीमिली बत्ती जोड्ने क्रममा करेन्ट लागेर किशोरको मृत्यु

झिलीमिली बत्ती जोड्ने क्रममा करेन्ट लागेर किशोरको मृत्यु

कात्तिक २। तिहारको अवसरमा घर सजाउन झिलीमिली बत्ती जडान गर्ने क्रममा पर्सामा एक युवकको करेन्ट लागेर मृत्यु भएको छ। मृतक १७…
पहिलोपटक हुने ब्लाइन्ड महिला टी–२० विश्वकपका लागि नेपाली टोली घोषणा

पहिलोपटक हुने ब्लाइन्ड महिला टी–२० विश्वकपका लागि नेपाली टोली…

क्रिकेट एसोसिएसन अफ द ब्लाइन्ड नेपाल (सीएबी नेपाल)ले पहिलोपटक आयोजना हुन लागेको टी–२० ब्लाइन्ड महिला विश्वकप क्रिकेट प्रतियोगिताका लागि १६ सदस्यीय…
पोर्चुगलमा नेपाली युवा जितेन्द्र पाण्डे बेपत्ता, परिवारले खोजीको आग्रह

पोर्चुगलमा नेपाली युवा जितेन्द्र पाण्डे बेपत्ता, परिवारले खोजीको आग्रह

वैदेशिक रोजगारीका सिलसिलामा पोर्चुगलमा कार्यरत एक नेपाली युवा जितेन्द्र पाण्डे गत साता सोमबारदेखि सम्पर्कविहीन भई बेपत्ता भएका छन्। तनहुँ जिल्ला भानु…

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *