कर्णालीको लुकेको महामारी: बालविवाहले कसरी किशोरीको स्वास्थ्य र भविष्य निल्दैछ?

कर्णाली प्रदेशमा बालविवाह एक सामाजिक समस्या मात्र नभएर हजारौं किशोरीहरूको भविष्य र स्वास्थ्यमाथि धावा बोल्ने एक महामारीको रूपमा फैलिएको छ। कानूनले विवाहको उमेर २० वर्ष तोके पनि यहाँका ३७ प्रतिशतभन्दा बढी किशोरीहरू कलिलै उमेरमा विवाह बन्धनमा बाँधिन बाध्य छन्। यो तथ्याङ्कले मात्रै पनि कर्णालीमा बालविवाहको भयावह अवस्थालाई चित्रण गर्छ, तर यसको पछाडि लुकेको पीडा र संघर्षको कथा अझै दर्दनाक छ।

सुर्खेतकी सुनिता, जसले १४ वर्षको उमेरमा विवाह गरिन्, आज २५ वर्षको हुँदा पनि पाठेघरको समस्या र निरन्तर ढाड दुखाइबाट ग्रस्त छिन्। १६ वर्षमा विवाह गरेकी रिमाले गर्भपतन गराएपछि तल्लो पेट दुख्ने गम्भीर समस्या भोगिरहेकी छन्, जसले उनको पढाइमा समेत असर पारेको छ। यी त केही प्रतिनिधि पात्र मात्र हुन्। कर्णालीमा यस्ता हजारौं किशोरी छन्, जसले उमेर नपुग्दै विवाह गर्दा जीवनभर शारीरिक र मानसिक पीडा भोगिरहेका छन्। कतिपयले त १८ वर्षीया शर्मिला सुनारले जस्तै सुत्केरी अवस्थामा अत्यधिक रक्तश्रावका कारण ज्यानै गुमाउनु परेको छ। यो अवस्थाले बालविवाह कसरी किशोरीहरूका लागि मृत्युको पासो बनिरहेको छ भन्ने स्पष्ट पार्छ।

राष्ट्रिय जनगणना २०७८ अनुसार, कर्णालीमा बालविवाह दर ३७.९ प्रतिशत छ, जसमा सल्यान (४३%) र रुकुमपश्चिम (४२.३%) सबैभन्दा बढी प्रभावित छन्। प्रदेश स्वास्थ्य सेवा निर्देशनालयको तथ्याङ्कले पनि पछिल्ला तीन वर्षमा १६ हजारभन्दा बढी किशोरीहरू २० वर्ष नपुग्दै आमा बनेको देखाउँछ।

विशेषज्ञहरूका अनुसार, कलिलो उमेरमा गर्भवती हुँदा रक्तअल्पता, उच्च रक्तचाप र अत्यधिक रक्तश्राव जस्ता जोखिमहरू बढ्छन्, जसले आमा र बच्चा दुवैको ज्यान खतरामा पार्छ। गरिबी, अशिक्षा, र चेतनाको कमीलाई बालविवाहको मुख्य कारण मानिए पनि पछिल्लो समय अभिभावकको झगडा र बालबालिका आफैँले भागेर विवाह गर्ने प्रवृत्ति बढेको छ। नेपालको कानूनले बालविवाहलाई अपराध मानेर ३ वर्ष कैद र ३० हजार जरिवानाको व्यवस्था गरे पनि अधिकांश घटनाहरू प्रहरीसम्म पुग्दैनन्।

पछिल्लो तीन वर्षमा कर्णालीभरि केवल २० वटा मुद्दा दर्ता हुनुले कानूनी प्रक्रियाको कमजोर कार्यान्वयनलाई देखाउँछ। बालविवाह न्यूनीकरणका लागि भएका अभियानहरू पनि लक्षित समुदायसम्म पुग्न नसक्दा प्रभावहीन बनेका छन्, जसले गर्दा यो समस्या जस्ताको तस्तै छ।