वैदिक सनातन धर्मका अनुयायीहरूले आज निर्जला एकादशीका दिन घरघरमा मठमा तुलसीको दल राख्ने अनौठो परम्परा पालना गरिरहेका छन् । यो वार्षिक अनुष्ठान जेष्ठ शुक्ल एकादशीमा गरिन्छ, जसलाई निर्जला एकादशी पनि भनिन्छ। यस दिन रोपिएको बीउको पालनपोषण आषाढ शुक्ल एकादशीसम्म गरिन्छ, जसलाई हरिशयनी एकादशी पनि भनिन्छ ।
तुलसीको श्रद्धा आषाढ शुक्ल एकादशीदेखि कार्तिक शुक्ल एकादशीसम्म फैलिएको छ, यस समयमा तुलसीको पूजा गरिन्छ। पवित्र मिलनको प्रतीक तुलसीको पालनपोषण र दामोदरसँग विवाह हुने धार्मिक विश्वास छ ।
यी चार महिनालाई सामुहिक रूपमा चातुर्मास भनिन्छ र स्नान, पूजा र दान गर्नका लागि शुभ मानिन्छ। चतुर्मासमा यी पूजा गर्नाले मनोकामना पूरा हुने विश्वास रहेको छ ।
प्रख्यात धर्मशास्त्री तथा नेपाल पञ्चाङ निर्णायक समितिका सदस्य प्राध्यापक डा. देवमणि भट्टराईले निर्जला एकादशीलाई पानीविना व्रत बस्ने दिन पनि महत्व रहेको बताउनुहुन्छ । पानीको सेवन नगरी यो व्रत गर्नाले मनोकांक्षी फल प्राप्त हुने गहिरो विश्वास छ ।
तर, पानीविना व्रत बस्न नसक्नेलाई विकल्पका रूपमा फलफूल उपभोग गर्न डा. भट्टराई सुझाव दिन्छन् । तुलसीलाई आयुर्वेदमा पनि यसको औषधीय गुणहरूको लागि उच्च मानिन्छ र विभिन्न रोगहरूको उपचारमा प्रयोग गरिन्छ। आधुनिक विज्ञानले तुलसीको पातमा प्रचुर मात्रामा अक्सिजन पाइन्छ, यसका फाइदाजनक गुणहरूलाई थप प्रकाश पारेको छ।
